HARDERWIJK- Het is de avond van 11 november: Sint-Maarten. Her en der flikkeren enkele lichtjes van lampionnen door de straten. Waar vroeger rijen met kinderen stonden en deur na deur openzwaaide, is het vanavond opvallend stil in Stadsdennen. ‘Eerst was het drukker, maar ik denk dat het door de armoede minder is ,geworden.’

De bel rinkelt en een kleine groep kinderen verschijnt voor de deur. ‘Sint-Maarten, Sint-Maarten, de koeien hebben staarten,’ zingen ze uit volle borst. De vrouw in de deuropening, Rahela, overhandigd de kinderen glimlachend een handje snoep, wanneer zij uitgezongen zijn. Als de kinderen vertrekken, vertelt ze: ‘Ik doe elk jaar mee, maar, dit jaar zijn er minder kinderen langsgekomen. Ik denk dat het nu maar een stuk of drie, vier groepen waren. Elk jaar worden het er minder. Ik heb geen idee waarom dat zo is. Wel blijf ik het leuk vinden om mee te doen. Toen mijn kinderen jong waren, liep ik ook altijd met hen mee.’

Hoge prijzen
‘Wat Sint-Maarten zo leuk maakt, is dat alle culturen meedoen,’ zegt een moeder die met haar kinderen meeloopt. Ze wijst naar de kinderen die verderop in het donker staan te zingen met hun lampionnen. ‘Lekker met zijn allen in het donker met een lampionnetje aan,’ vervolgt ze met een glimlach. Wel merkt zij een verschil: ‘Vroeger waren er veel meer kinderen op straat: dan stond er een hele rij voor de deur. Dat zie je tegenwoordig bijna niet meer, er doen minder mensen mee. Ik denk dat het door de armoede ook minder is geworden.’ Een andere buurtbewoner merkt ook dat prijzen een rol spelen in de sfeer van deze avond. ‘Snoep is echt duur geworden, alles wordt duurder,’ zegt ze hoofdschuddend, ‘Een pot Haribo kost nu al bijna negen euro en dat kan voor sommige mensen echt te veel zijn. Misschien is dat ook een reden dat er minder mensen meedoen.’

Boodschap van het feest
Volgens KRO NCRV draait Sint-Maarten om de herdenking van de Katholieke Kerk van de heilige Martinus van Tours. De bekendste traditie van Sint-Maarten is de lampionnentocht. Oorspronkelijk zou deze leiden naar een groot vuur: het Martinusvuur. Dit zou te maken hebben met een Germaans ritueel. Met dit ‘noodvuur’ zorgde men in vroegere tijden dat de vruchtbaarheid van veld en vee bevorderd werd. Met de lampionnentocht worden boze geesten verjaagd en de in kracht afnemende zon wordt hiermee ondersteunt. In Limburg en Friesland zijn deze vuren op sommige plaatsen nog gebruikelijk.

WOC de Aanleg
De kinderen uit groep 1 en 2 van de basisschool Dominicus Savio liepen in de ochtend al een rondje in het wijkontmoetingscentrum De Aanleg. Zij liepen toen met de lampionnetjes die zij in de afgelopen weken zelf hadden geknutseld. ‘De hele school doet elk jaar mee, het is een traditie,’ vertelt een moeder van één van deze kinderen.

 Minder huizen doen mee
’Heel veel mensen doen de deur niet meer open, en dan lopen we door naar het volgende huis. Het is jammer, want zo verdwijnt de sfeer,’ vertelt een moeder van de kinderen. Het licht uit, de deur dicht en hopen dat de volgende deur wel opent. Het zorgt voor teleurstelling, maar een aantal kinderen blijven hoopvol. ‘Kom, we gaan zingen,’ moedigt een jongen zijn vriendjes aan als ze bij een nieuwe voordeur staan. Even is het stil, dan gaat de deur open en er verschijnt een lachende bewoner. ‘Jammer dat er steeds minder kinderen aanbellen,’ zegt de bewoner nadat de kinderen zingend verder zijn gelopen. ‘Vroeger was het veel gezelliger omdat er gewoon meer kinderen waren. Desondanks blijf ik elk jaar gewoon opendoen, het is en blijft een feest voor de kinderen.’

Invloed van de reformatie
Volgens Peter Jan Margry, historicus en cultureel antropoloog, werd het feest voor de reformatie overal gevierd, maar nam dit na de reformatie af. Dit vertelt hij in een aflevering op NPO Radio 5. Na de reformatie werd Sint-Maarten op bepaalde provincies, waar het protestantse geloof zich vestigde, niet meer gevierd. Op sommige katholieke plekken werd het nog wel gevierd: iets wat je tegenwoordig ook ziet.

Een artikel van Quest bevestigt dat het Sint-Maartensfeest niet echt populair is. In 2019 zocht het Jeugdjournaal dit uit: drie op de tien kinderen deed er toen aan mee. Het grootste deel van de kinderen dat het niet vierde, gaf als reden dat niemand anders in de buurt het feest viert. Het feest wordt voornamelijk in Amsterdam en in de noordelijke streken gevierd. Ander onderzoek, van het Meertens Instituut, toont aan dat een afname in religieuze tradities en een verschuiving in culturele prioriteiten een rol speelt in de verminderde populariteit van Sint-Maarten. Dit draagt bij aan een neerwaartse spiraal van de populariteit en deelname. 

Afhankelijke factoren 
Volgens Margry is het afwachten hoe het feest wordt opgepakt, er zijn namelijk een aantal factoren die meespelen. ‘Het hangt af van bijvoorbeeld scholen, maar een feest zoals Sint-Maarten moet ook in wijken passen. Je moet kinderen veilig rond kunnen laten lopen. Het heeft ook te maken met nieuwe migranten die het feest niet kennen, die dan niet meedoen.’ Stadsdennen is een multiculturele wijk, 30% van de inwoners komt niet uit Nederland.

Geen concurrentie van Halloween
Ondanks de toenemende populariteit van Halloween, zoals beschreven staat in een artikel van WNL, stelt Margry dat Sint-Maarten en Halloween geen invloed op elkaar hebben. Dit zou door een verschil in doelgroepen komen: ‘Sint-Maarten is gericht op basisschool leerlingen die snoep willen krijgen en met een lampionnetje willen rondlopen. Halloween wordt op bassischolen ook wel gedaan, maar is toch iets meer voor jongvolwassenen.’

Positieve effecten cultuurparticipatie
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt verder dat cultuurparticipatie steeds vaker een positief effect heeft op het mentaal welbevinden, dit blijkt uit een artikel van het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). In een Europese studie wordt er een verband tussen kunstgerelateerde culturele activiteiten en positieve gezondheidsresultaten aangetoond. Een paar positieve effecten zijn bijvoorbeeld de ontwikkeling van cognitieve, emotionele en sociale vaardigheden, de verbetering van het algemeen en psychisch welzijn en de verhoging van de maatschappelijke betrokkenheid.

Of de afname van de populariteit komt door de stijgende prijzen, veranderende tijden of door de invloed van andere tradities en feesten, het blijft desondanks een geliefd feest onder jongere kinderen.