Aan de hoek van de Goudenregenlaan draagt een stevige lentebries een wit stipje met zich mee. In eerste instantie is het lastig te zien, maar naarmate het winkelcentrum nadert wordt dit duidelijker: spelenderwijs voert de wind een boodschappentasje mee. Van oorsprong waarschijnlijk afkomstig van de lokale DA, al is het logo vervaagd. Het dwarrelt over het trottoir, maakt sierlijke sprongen over de stoeptegels en danst tot driemaal om de lantaarnpaal heen. Het blijft erachter haken, tot een plotselinge windstoot het weer wegneemt in zuidelijke richting. Hier beweegt onze nieuwe vriend zich verder langs de Hoefslag, als het tuimelkruid van de eenentwintigste eeuw. 

In de wijk Paasbos is zwerfafval een hardnekkig probleem. Zo meldt de gemeente Nijkerk, naar aanleiding van een leefbaarheidsonderzoek in de wijk (2023), waar bewoners aangeven dat overlast door afval het meest voorkomt. Platgestampte blikjes, lege verpakkingen en weggeworpen sigarettenpeuken hopen zich op in de plantsoenen, rondom speeltuinen en langs het wegdek. Ondanks het tal van prullenbakken en de verscheidene initiatieven van de gemeente omtrent afvalinzameling, waaronder het recente ‘van afval naar grondstof 2014-2018’, blijft het afval zich opstapelen. Dit zorgt voor een rommelig straatbeeld en trekt ongedierte aan. Daarnaast eten dieren het afval op of raken erin verstrikt (Rijkswaterstaat, z.d.). 

Een belangrijke factor in de vasthoudendheid van zwerfafval is de ‘broken window theory’ (Wilson & Kelling, 1982). Deze theorie stelt dat tekenen van rotzooi ervoor zorgen dat mensen in de omgeving ander, of meer, klein crimineel gedrag veroorzaken. In het geval van zwerfvuil duidt dit op een vicieuze cirkel. Als er in de speeltuin aan de Wittenburg acht frisdrankverpakkingen liggen, zal men eerder geneigd zijn om het lege flesje Sinas hier ook achter te laten. Op een meer positieve noot: dit principe werkt ook andersom. Zo bevestigt Milieu Centraal (z.d.) dat mensen zich in een schone omgeving ook schoner gedragen.

Inmiddels raast de synthetische steppenroller de Hoefslag af, voorbij het winkelcentrum. Het complex fungeert niet alleen als kloppend hart van de wijk, maar ook als hotspot van de Zwerfafvalbrigade. Opgericht om het afvalprobleem in de wijk aan te pakken, ruimen de vrijwilligers om de paar weken de straten op. Kees Schipper, fanatiek lid van de brigade, vertelt dit inmiddels zeven jaar te doen. ‘Ik doe dit al sinds mijn pensioen, ik zag destijds gewoon te veel troep liggen’, waarna hij het heft in eigen handen nam. ‘Want plantsoenmedewerkers laten ook weleens dingen liggen. En je kunt natuurlijk niet alles aan de gemeente overlaten.’ 

De gemeente Nijkerk biedt wel ondersteuning aan de Zwerfafvalbrigade. René Windhouwer, wethouder van onder andere Afval & Water vertelt: ‘wij stellen materialen ter beschikking zoals een knijpertje, zakken en dat soort spullen. Als mensen de zak vol hebben, ze die bij de lantaarnpalen zetten en ze een foto maken, halen de jongens van de buitendienst het op.’ Door deze samenwerking kunnen de vrijwilligers zich volledig richten op het opruimen van zwerfafval, zonder zich zorgen te maken over de afvoer ervan. Ook Schipper spreekt zijn waardering voor deze verhouding uit. 

Wethouder Windhouwer ziet een grote rol weggelegd voor soortgelijke Nijkerkse buurtinitiatieven. ‘Als je in mijn hart kijkt, zou ik willen dat buurtbewoners een veel grotere verantwoordelijkheid pakken om de wijk leefbaar en plezierig om in te wonen te maken.’ Hiermee doelt hij op het Uitdaagrecht, wat dit jaar zijn intrede in de gemeente maakt. Inwoners kunnen de gemeente ‘uitdagen’ om het beter te doen. Wanneer een concreet plan wordt opgesteld, verzorgt de gemeente bijvoorbeeld de spullen of het financiële deel om het mogelijk te maken. Vergelijkbaar met hoe de prikkers en zakken worden gefaciliteerd bij de afvalbrigade. 

Terwijl het wortelgestel van de jonge platanen op de proef wordt gesteld door het weer verzamelen de vrijwilligers zich op de parkeerplaats. Gewapend met de verschafte prikkers en zakken trekt de brigade eropuit, op jacht naar rondslingerend of -vliegend afval. Het zijn initiatieven als deze die volgens onderzoek van Public Result (2013), uitgevoerd in opdracht van Gemeente Schoon, onmisbaar zijn voor een leefbare en vooral schone buurt. Het onderzoek concludeert: ‘de activiteiten rondom zwerfafval kunnen goed worden ingevoegd als onderdeel van een wijkonderneming met betrekking tot het beheer en onderhoud van de openbare ruimte.’ Volgens het onderzoek wordt het oprapen van een plastic zakje zo niet langer een losse actie, maar een vanzelfsprekend onderdeel van het zorgen voor de wijk. 

Wanneer de wind eindelijk gaat liggen komt het witte boodschappentasje aan de Gruttolaan tot stilstand, waar het een thuis vindt onder een ligusterhaag. Twee merels hebben de heg omgedoopt tot schuilplaats in woelig weer, en kijken enigszins verbaasd naar het plotselinge bezoek. Voor de kans zich voordoet om kennis te maken, grist een grijper het kunststoffen tuimelkruid onder de struik vandaan, de twee vogels kijken toe hoe de onverwachte gast verdwijnt in een vuilniszak. Aan elke dwaaltocht komt een einde, en in het licht van een schone wijk: is dat maar goed ook.