Komende zomer is Berber van Zandbergen drie jaar wethouder van Tytsjerksteradiel. De PvdA/GroenLinks-politica, die zich vooral bezighoudt met wonen, milieu en duurzaamheid, staat voor grote opgaven, waaronder de woningnood. Bouwen naar behoefte is belangrijker dan ooit, zoals ook te zien is in Hurdegaryp waar het ene na het andere woningbouwproject start. Hoog tijd dus voor een interview op het gemeentehuis in Burgum.

Doorstroming op de woningmarkt is een belangrijk thema in het dorp, herkent u dat?

“Er gebeurt heel veel op het gebied van woningbouw in Hurdegaryp. We zetten vanuit de gemeente in op bouwen naar behoefte en bouwen voor de juiste doelgroep in het juiste segment, waardoor ook de doorstroming in de bestaande woningvoorraad ontstaat.”

Hoe vindt ú dat het met de doorstroming gaat?

“Op dit moment zijn er vijf woningbouwprojecten in Hurdegaryp gaande, de zesde komt eraan. Er gebeurt heel veel. Als je het hebt over doorstroming van ouderen of doorstroming an sich: in de breedte moet die puzzel gelegd worden. Bij Súd 3 (woningbouwproject aan de oostzijde van het dorp, red.) komen 55 woningen in alle prijsklassen. Op de locatie van Meubelzaak Neef komen koopwoningen, grotendeels in het betaalbare segment. Dat vinden we erg belangrijk.”

Waarom worden er niet meer sociale huurwoningen gebouwd?

“De woningbouwcorporatie bouwt sociale huurwoningen, dat doet de gemeente niet. Zij probeert zo veel mogelijk sociale huurwoningen te bouwen, maar de woningcorporaties hebben ook beperkt budget, dus daar maken we jaarlijks afspraken over. Wij vinden het belangrijk dat er voldoende sociale huurwoningen toegevoegd worden. Bij nieuwbouw streven we twee derde betaalbare woningen na, waarvan 30 procent sociale huur.”

De slagingskans voor actieve woningzoekenden bij sociale huur is in Tytsjerksteradiel het laagst van heel Friesland. Bent u daar bekend mee?

“Het rapport van Planbureau Fryslân uit 2024 geeft inderdaad aan dat de kans om een woning te vinden het laagst is in Tytsjerksteradiel, dit geldt voor de meest actieve woningzoekenden. Daar heeft de ligging nabij Leeuwarden invloed op en de verdeelsystemen van corporaties (spelregels voor woningzoekenden die per corporatie kunnen verschillen, zoals het wel of niet betalen van inschrijfgeld, red.). We houden dit bij en monitoren het met WoonFriesland.”

Het aantal reacties op sociale huurwoningen is ook lager dan in andere Friese gemeentes.

“Het percentage sociale huurwoningen in de gemeente is heel laag. Dat heeft ermee te maken dat die behoefte van oudsher altijd lager is geweest. Nu zijn we bezig dat procentueel omhoog te krijgen. De wachttijden voor woningen zijn in de hele provincie gestegen.”

Er komen in ieder geval veel woningen bij. Sinds kort staan er appartementen bij het station in Hurdegaryp. Kan je zomaar voorrang geven aan mensen uit het dorp?

“Dat is niet een project van de gemeente, maar die van een projectontwikkelaar. Die kan voorrang geven aan mensen in een dorp, maar de gemeente mag dat niet doen. Alleen wanneer er aantoonbare schaarste is mag je tijdelijk maatregelen invoeren via een huisvestigingsverordening. Binnen onze gemeente is de schaarste niet voldoende om een dergelijke, zware maatregel in te voeren.”

Kan je wel in overleg gaan?

“Als gemeente kun je afspraken maken in een overeenkomst met grondeigenaren/ontwikkelaars, maar je kunt het niet verplichten of afdwingen. Als je kijkt naar de gemeente worden de meeste woningen al verkocht en verhuurd aan lokale mensen. Het valt heel erg op als een woning naar iemand uit het westen gaat. Dat is dan heel gauw bekend. Maar de overgrote meerderheid gaat naar mensen uit de buurt.”

De vraagdruk in Hurdegaryp ligt hoog. Van de in totaal 32 appartementen bij het station worden er 8 verkocht of verhuurd aan inwoners van Hurdegaryp. Is dat voor de dorpelingen niet oneerlijk? 

“Dat is ook een beetje de markt, dat is hoe het werkt in het leven. Wat vind ik daarvan? Als gemeente kunnen we dit niet afdwingen vanwege het recht op vrije vestiging. Dit betekent dat mensen zelf mogen bepalen waar ze willen wonen. Het project is niet van ons maar van een projectontwikkelaar. Wij maken beleid voor het bouwen van woningen en Nederland heeft een vrije marktwerking. Over het algemeen gaan woningen naar lokale mensen in de gemeente. Als dat percentage lager is dan vijftig procent, mag je wettelijk gezien vanuit gemeente daar wat aan doen, maar we zitten ver boven de vijftig procent.”

Dus het doel is bouwen, bouwen en nog eens bouwen?

“Het doel is bouwen naar behoefte, voor de juiste doelgroep en in het juiste segment.”

Wat voor woningen is behoefte aan?

“Er is in de toekomst een tekort aan woningen voor kleine huishoudens. Dan heb je het over senioren en in het algemeen worden huishoudens kleiner. De bestaande woningvoorraad bestaat vooral uit eengezinswoningen. Nu moeten we vooral toespitsten op kleine huishoudens, met huizen die het liefst levensloopbestendig zijn. Er is behoefte aan betaalbare woningen, koop en huur, maar voornamelijk aan betaalbare koopwoningen.”

Maar als het om betaalbare koopwoningen gaat, mag ‘betaalbaar’ wel tussen aanhalingstekens.

“Betaalbare woningen moeten ook voor kleine huishoudens gebouwd worden. Daarvoor geldt een landelijke norm die vanuit het rijk is bepaald. Daaruit afgeleid geldt een Friese norm in het kader van de woondeal. Dit is helaas wel hoe het is. Daar heeft de gemeente geen invloed op.”

Er wordt dus gebouwd naar behoefte, maar het is maar de vraag of de beoogde doelgroep uiteindelijk in de voor hen bestemde woning komt.

“Beleid maken om passende woningen te bouwen: dat kan je als gemeente doen. Uiteindelijk bepalen wij niet wie er in een huis komt. Dat is de vrije wil van mensen, vanuit het grondrecht van vrije vestiging.”

Maar dat lijkt me best lastig: dan bouw je patiowoningen met in je achterhoofd de oudere doelgroep, maar dan wonen er straks bijvoorbeeld gezinnen.

“Je hoopt dat daarmee doorstroming gegenereerd wordt. Ik hoop dat dat gaat werken, maar een gemeente is niet een woningbouwcorporatie of projectontwikkelaar. Wij zorgen voor het beleid en de vergunningen. Daar ligt je invloedsfeer. De meeste woningen staan niet op onze eigen grond. Dan sturen we op woningtypen en doelgroep, maar we kunnen niet afdwingen wie er in de woning terecht komt.”

Maar dan werk je dus eigenlijk langs elkaar omdat je niet die volledige invloed hebt.

“Zou je die invloed moeten hebben als overheid? Dat is een principiële vraag. Op dit moment niet. Vrije vestiging is niet voor niets een grondrecht. Is dat wenselijk? Zou je willen dat je bepaalt wie in een huis mag wonen? In Hurdegaryp doen we heel veel. Ik hoop dat dat de juiste verhuisbewegingen gaat genereren. Eén woning heeft 5 of 6 verhuisbewegingen achter zich, dus die doorstroming komt wel.”

Mits de juiste doelgroep in de geschikte woning komt.

“Het kan gebeuren dat de beoogde doelgroep er misschien niet in komt wonen, maar we hebben wel ons best gedaan om de juiste woning er neer te zetten. Wij spannen ons maximaal in en zijn afhankelijk van marktwerking en (financiële) regelgeving en soms zijn er andere oplossingen. Ook nieuwe woonvormen die er nog niet zijn voegen we toe om mensen te verleiden de volgende stap in hun wooncarrière te laten zetten.”